Friday 10 April 2020






Karbi atum angtan damde te chongdat athai avelo ma?

Karbi Anglong district thakthe aprang puseta India angkangpi angbong 736 district pen pangbar lote Karbi Anglong district adang ke kethepik a district pu ke kali athe India arlo thetan-thetan a district penang dolang. Akethenai a district ke Gujarat state arlo Kutch pu a district lo. Laso a district adang kethe 45,652 sq km do lapen amuluk ta 20,92,371. Lasonsi Arunachal Pradesh arlo a district amokha Karbi Anglong a district pen adang bichet puseta chingbarkre-chingbarkre ke do. Lahai along amuluk ke-ong lapen a density mate monit kedo kachinglumsi langdam nangji. Non langdam lonang India pen adang amuluk ke-ong a district arlo amuluk kanglum ke kilometre isi avaikang arlo (Square kilometre) bang 20,000 pen 30,000 anta do. Lahai a district atum ke lasi industry lapen corporate saihem mate beha ke-ong adimsi kerengji aphan choklem dam nangkok ajok halahai adimsi chongvir dam rinti lo. Lasonsi lahai amuluk ke-ong adim amonit atum ta tangka kelong ke-ong adim pura ha angtan adetsi chongvir damlo. Lason ajok lahai amonit atum kedam lapen industry lapen corporate saihem mate beha ke-ong ajok monit akenang thetan amat jonghe le monit dam seta dorde athe lahai adim along monit akenang ke-ong ke labour class amonit lapen lahai adim along kedo barim atum ke kacharli kihungsoi lapen atovar kachini et ajok kacharli kedo–o rinti lapen konat ma tangka ke-ong adimsi kat lap lo. Lahai dim ke ladak ili Karbi Anglong pen danglok kapaphi adim, pulonang monit ke nangchan bom seta hala kachoklem ke athai kave pu amat chongvir dam rinti lo. Lasi non kethetan alam abang kelang dam nangji ke ahok-ahak ladak ili kachongdat adim ave ma? Mate ha kachongvir dam adim along tangka kelong ong munak ma? Mate kopene akerengme do ma? Neli kelang lapen kamunthi dam pen kelong ke ladak ilitum adim ke bang angtan chongvir damde seta keklem adim lapen kachongdat adim do. Isivet alam, ili kamatha dam nangji ke akethenai lo, non kedamtang apor ahut anke kamatha pangching pen ili bidi abang asai kapavangve ajoksi keklem mate kachongdat adim ave pukok. Kachongdat adim ke emethangsi matha pame pen cheselam nangji. Bang adim lapen bang along kachongdat ke bang arum kedo lapen bang nang kelangrem pen kachingtang nang ke theklor lo athe bang atam ke inghor un vek nangji, bonseta ratpangri a chokamar pulote cheparoka long pame. Non ili ke bang nihang-nirep ahavar a state Nagaland, Manipur, Mizoram ason-ason pen ke pangbarno. Lahai a state along ke monit atum kachongdat athai ave puke ahok athe Nagaland arlo ta inglong lapen arlong a inglong ke-ong munak ajok kachongdat pu chot ta kali sai chotikiji puseta adim ave. Lahai ke inglong amat thetan lapen kachingthurji aphan kachoklem aphan akisung do athe monit aphai ta jumpi. Lasonsi Manipur pen Mizoram heihui arlo talo, seta Karbi Anglong arlo ke sai chotiki adim ta longle dopik lang. Laso aphi ke ili methang kachoklem nangji adim bang aphansi pek lap. Pulonang arnivang a labour lapen mistry heihui le ili cheklem et pu anta adim dopik jilang. Lasonsi ason-ason abeha pachingthur nangjilang. Ladak akenangsotnai ke honesty and sincerity mate athikjot lapen kachongthuithe. Laso aphi abang ke kaseletle, kinirsip pen ning kiding henlo. Laso abang jongsi ning chibi pame pulote labour pen danglok beha anta chingthur unpo. Lasi kachongvir mate kachongdat dam ta bang keklem ason kacharliji aphansi kedam pulote lake kemepik alamlo lapen kachingthur aphan kedam puta mepik alam lo athe ajahak ason ke ladak choklem athai ave, seta longri along vang pen bang kacherailap adim methang nang kacherailap adim nangcherai nangji. Non Karbi Anglong arlo ili minority si nangcheman bomlo. Lasi bang pen ili ke kachepangbar ason chingbarbe athe bang atum ke amethang adim keklem athai kave ajoksi bang adim kedam. Pulonang India pen angtan ta damlo, seta dak ilitum adim ke ili kacheklem nangji adim bangsi cherailaplo. Lasi halaso ahin pen matha pen langdamsi asap kache-o abang do nangkokpo. Non lasi angtan kachongdat atum methang adim vang pen pachingthursi la bang angtan amonit keklem adim methang klemsi methang adim chepangtang nangpo.      





Kachithik mek thekthe ajok kisung nang

Kachethangplup COVID-19 pen kachepajokji aphan pura det adangpi arlo ta Lock Down kipi pen keboidet arat kisung chethan un eh an chingtang nang lo. Bangso apor ahut kisung dun ke kaike asonsi kavedet atumsi sungdun nanglo. Laso angbong ajahak atum ke kapangkre ta do lapen ajahak atum ke sai jokje pen keklem nang ta do, bonta laso angbong saijokje atum abangta raikom atum pen sung nanglo. Raikom atum ta ili methang akeme aphansi keklem lapen ketheng-kechok pu keklem nang ta ajahak atum karju thekthe ajok klem nangkok lo. Laso angbong pen kechengsi ke tovar ebeng kesangnang mate kachingthanglok atum aphan ta kisung thektik lo. Lahai kachingthanglok atum ke aphi chedam nang ta thai ave aprang kevang ta kisung thetan. Laso angbong kamgchir-kalang it angbong pen raikom atum pen kisung kepho nang ta dopik lang. Lahai atum aphan ke dim-klong ta avur kevan atum pu kamatha ajok pek haihe. Lasonsi kecho ahormu ta pihai abang ave. Kipiji aning kehang atum inut bang hini do puseta kanghap ajir kiding ajok mo amethang dorde detji pu kachematha amat pi ingtungte det. Lasi lahai atum aphan ratpangri (Government) pen kachingthanglok atum aphan ke mathavek nangji. Non ke latum aphan lapu amat loplot abang ke chokche athe ha bang adet pen aningke kuti-kuti atangka padam pen vanlo. Tangte latum aphan kopisi aduk pado varet lo? Bang adet kachingthanglok atum ke kidukpik pu atum ke kalipin lo. Kiduk puke la det arlo amat kachongdat kachingthanglok atum henlo. Lasonsi India adet angbong ta Karbi atum pen danglok ke akaprek a state along kachingthang atum dopik lo, seta Karbi ariso-nimso atum aphan ke kachinidun atum aphan anke KAAC a CEM Tuliram Ronghang kerap dun abang ke mesen lo lapen choro nangji.
            Non kethenai ratpangri along rat kacheto nangji ke Lock Down along henlo. Laso a Lock Down ke Social Distancing mate kedo kachepahelo henlo. Bangso kapangdak ke ili methang akeme aphansi ratpangri ke keklem athe laso avur ke kachi un prap pik lapen akeso kapameji aphan ankreme (Medicine) avelang. Inutbak along jongsi nang kidun lo pulote halaso det amonit ke-ot along le ot dun pu anta kachi un lo. La an ning kiduk alam ning kachibi nangji ke mo pholok pulote ahem asor ta langdam longle lapen kithi arpum anta chelongle lo. Ajat adhorom punon bang ratpangri atumsi kithi arpum aphan ta meh plong det po. Meh keplong ahut kidun ke aphi alam lo, kaparju anta parjuje det tahai lo. Toh la ke kithitang pulo, seta mo kacholong lo pulote inutvet mate kibi padar po nurse pen doctor atum anvet lo kedamji. Laso aphi ke avur kachopholok atum akopai mesen pulote nangme po, bonta keso abang nangbat bom pulote lapu bikok po mo achethe ave lote var damphit pu anchot lo. La keso esek ta doctor atum ajakong kapado aphan saline pen vitamin pipo, seta kapame det aphan puke a ankreme (Medicine) ave lang ajok asatkalanglok pensi seh langbom po. Lasi laso avur pen kachereji aphan ardi envek nangji. Laso ardi kipi nangji ke bang ratpangri pen abidi lapen avarsai ta pilap lo than laplo. Laso angbong komatne-komatne atum kapachethang along kroidun thap nangne. Lasi amutpi ko an ma hong kebarbe lapen monit anglum along kedode detji, ri kacharsam mo eh ver nangji. Hem isi puseta kedo chinglumle det nangji. Lapu an kachere pensi jok unji.

Saturday 14 March 2020




Matric satlang angthek kaheno ili arpu che-en pame nang po

SEBA pen kapado 2018 Matric asatlang angthek 42.67% kelongdun pen Assam 27 districts angbong aber anatthu pen ingdeng kethom kelerok ke kopi lo ili kachethan jilang athe laso angdeng aphan ili o-thekthesi aningkanvang ta aber isi kalite non angdeng alongsi dover. Kedamtang penang aningkan ason thotsi pining lethot ta Assam angbong Karbi Anglong ke bangso asatlang along ki-un dun atum a phant kijumnei angbong isi lilo, achuning pen memuchot lo puvoiphit seta, Assam alongri eplang ta angthek la-an me-o puke kali det.
Karbi Anglong angkang kaike Matric satlang along kahenover ke kapaklong (Foundation) kememe apot lo. Athe aprang-prang thanbang anghoi kepek atum ke than thekthe pin atum ta do. Bangso along inutvet a thanbang kethan a school (Single school teacher) si ke-ong. Bangso angbong bang aphan (Adular) kapathan ta do, ason-ason asai (Duty) Census, Enumeration, NRC pen danglok kidun nang, mai-seke, saihem nang kehang, bainong kache endam, arni-arve pen kedamde, holiday, ok karengno, kaselet lapen amethang asai kedo ajok asai kachedamde heihui ke dopik lo. Tangte lahai a osomar kitap kelongle lapen hala school kidunde ta do lang, koson lo aklong (Foundation) ke keme thek po? Lasonsi osomar aphan pasang longle (PA-fail longle/ No detention policy) pu amat a oso le thekthe det seta angdeng abang parlubom. Bangso along ke-ongdung api-apo atum osomar kachelang dunde ta adai thepik lang. Laso kaparlu along ha ME pen high school angdeng anta lapusonsi dambom lo. Tangte kopusi kacharli ke kemesen po? Athe api-apo kachelang dunde chot ta kali ME pen high school along ke thanbang ta kadure thepik. Laso along ke thetan kasiksak dolo athe thanbang atum loh kethan patang un eh.
School do chit arni ratpangri school amokha along langdam sinang, L.P school pulote ingdeng pho do lapen subject pho anbak do. Arnisi angbong angdeng tin subject pho than nangji pulote ingdeng isi along period isi minute 45 nangkok. Son pulote arnisi period krepho than unvek nang po. Arnam kalite monit atum arnivang la-an keklem detji ajakong ave. Bangso aphuthak neli athak ketok athe amokha pen sai keklem arni kadure ke isi thetan athe lo. Jongsi thanver puseta kesang arni an ni pharo ra achitim anbak cheraidet lo. Bangso ajok thanbang inut a school along an kethan angdeng patang un-e. Lasonsi a-osomar atum ta thek pameme, arju thek pameme seta angdeng parlu bom nangkok. Lahai a-osomar atum angdeng kangtui ledun bom akitap nangsung bom po anke tong duntap po satlang angthek chepame dun thekthe lo. L.P school along thanbang dorplup pi un-e pulote matric asatlang angthek keme nangklangkle lo.
Non lahai pen kelang pangbar nang kedolang ke ratpangri a school pen private school. Private school along ke thanbang abainong ave pu ason lo jongsi ili ratpangri thanbang abainong pen le pangbar dam lote. Lasonsi hala kenangsot ahormu ta dopet ke kalisi ke-ong lapen thanbang atum ta mepik-pik ke kali, bonta HSLC satlang along ke private school asatlangsi memunakji lapen latum ajok pensi ingphun kachingthur un. Lasi lake kachepaduk lapen kinirsip pu abang kave det apot lo. Laso aphi ke school kethan abang ave tangho, thanbang vangve tangho lapen laheihui ason-ason kave ajok kesang, pulonang summer vacation ason-ason aphan bengpet ke class dover. Laso aphi tuition ta pipi. Lasi HSLC satlang pameji pulote neli athak kejong ason an pen chepajok thek nangji.   





Voreng pen medu aphan mathathe tik ke longri chingthur un eh

Isi alongri pachingthur oji pulote ratpangri aphan kachotonlok pen ke chingthur un eh. Amethang pen medu kachepavang aphan klemvek nangji athe ratpangri pen ke isi angdeng ansi nangrap unchotji. Laso along kethenai ke kachopanglim pu abang ave det nangji bonsetame non ladak ke Council kelong nangji atangka ke hala amethang ahem kachepangcho aphansi klem irong titi amat Council apuru abang ke ingcho un eh. Karbi Anglong aphan kemesen medu kevang atovar ke Forest henlo. Bangso aphi land revenue, industry heihui ta medu kapavang atovar mepik. Non medu aphan Tourism ahin abang ke pachingthur pame ason te vangpikji athe ladak kelang-kijui adim langsun pen danglok Karbi Youth Festival heihui ta do. Non abang ke picnic adim ta medu vanglo seta Council along tangka nanglele lapen kapangthir lapen ka ora pu abang ta ardi pipe. Laso aphi ke gate, hithi, fisheries pen danglok ta Council pen ke endet po a medu abang ke pipe po chodet titi. La an pen kachopanglim kilitnai ke Forest henlo. Ladak henlo medu ke-ongnai lapen saikhi atum kechonai asaikam lo. Lasi Forest asaikhi atum aphan ke lang lote ahem-arit pen danglok ke kecho, kedo-kethak a ot mate living standard lapen living style langdam lote chini pamelo. Karbi Anglong arlo ke ingnam lapen longle athor anta lapusi pa ik lap lo. Bonta bang keklem atum ke plang ipiklo. Lasi Council a medu ningkan isi along pen non kelongbom Sika 26-27 Crores adim jongsi klem pame, kachopanglim avepin lapen mesen medu kevang adim pangthek pen klem te ningkan isi along pen Sika kuti pharo sose ta kevangji adim do seta non kedamtang apor ahut anke lapusi panahok etlo. Jong lonang, granite aphan ta arlong champlang pinchong det. Lasonsi penang adim dolo. Lasi pachingthurji pulote medu aphan ardi pivek nangji.
            Non Karbi Anglong arlo kethetan ke Diphu pen Donkamukam arlo ke kachingthur thek longlo, seta akaprek adim an ke kapaphipik adimsi ke-ong lang. Kachingthur ahin ke North Korea akachingthur pen chinglit kailo. Lasi athak lapu kapamat varet chot ke mo lahai apeh-ri rak lote lapen a cosmetic ik lote kopilo keklempo? La anchot ta kali ahem langmesen amat jo-padap kechoji aphan sangtet ave pulote kopi lo kemanjilang ke? Lasi kevangjilang arni aphan koson pensi ove kimi atum voreng avarsai kelongji ma aphan mathavek nangji, kalite ason-ason akisung nangdopikji. Ladak neli kipu ke voreng puke ratpangri chokamar aphan puchot kali, kereng iji aphansi kipudam. Ladak ke lasi voreng avarsai pulote kachoklem lapen kachongdatji athai thik nangji. Kali pulote monit atum lahai penchot ke reng un eh. Kecho puchot ta kali keso ki-un eh pen danglok ason-ason kenangsot dopik lang. La an pen kethenai apiso-aso kachelana lapen osomar akai aphan mesen kapacharli kipi henlo. Lasi infrastructure kachingthur ke nangvek po, seta bangso along longri pachingthur aphan medu kapavangji aphan ardi kipi lapen voreng avarsai aphan loan kipi pen beha ahin kapachingthur aphan klem vek nangpo. Lasonsi Council pen industry kapangni ahin ta klem nangpo. Laso pen ke ason-ason ladak local atum aphan technical ahin kapacharli ta thik vek nangpo. La ke ason-ason technical institute, vocational centre, university lapen mesen-mesen ahongklam (Scope) lang pangthek pen career counselling, motivational lapen orientation programme deng nangji. La ning cheparong aphan ardi kipichot ke chokche, athe lahai ke malomso aphan anvet.